ตาสว่างกับรัชกาลที่ ๔

พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๔ ทรงเป็นที่รู้จักในฐานะบิดาแห่งวิทยาศาสตร์ไทย โดยเฉพาะด้านดาราศาสตร์ ที่ทรงพระราชนิพนธ์ "พระบรมราชาธิบายเรื่องดาวหาง" ไว้ว่าเป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติ หาใช่เรื่องอาเพศอย่างที่คนพากันตระหนกเชื่อกันไม่ เช่นเดียวกับในเรื่องทางสังคมและการเมือง ที่ทรงใช้วิธีคิดแบบเป็นเหตุเป็นผล ไม่งมงาย และเปิดพระราชหฤทัยรับวิทยาการและแนวคิดของตะวันตก แสดงให้เห็นผ่านพระราชนิพนธ์ "ธรรมวิจารินี" ที่ทรงกล่าวถึงความยุติธรรม รวมถึงพระราชสาส์นไปยังผู้นำประเทศต่างๆ ที่แสดงให้เห็นว่าทรงรู้จักการเมืองการปกครองรูปแบบอื่น นอกจากสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ไชยันต์ ไชยพร นักวิชาการด้านรัฐศาสตร์ เขียนบทสะท้อนเบื้องต้นต่อพระราชดำริเกี่ยวกับสังคมและการเมืองอ่านพระราชนิพนธ์ระหว่างบรรทัด ที่ทำให้เห็นแนวพระราชดำริและทัศนะต่างๆ ที่แสดงให้เห็นถึงความตาสว่าง ตื่นรู้ และเปิดพระราชหฤทัยต่อข้อเท็จจริงใหม่ๆ บนโลกวิธีคิดแบบเป็นเหตุเป็นผลของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ จากการเปิดพระราชหฤทัยรับองค์ความรู้สมัยใหม่จากตะวันตกได้สาดแสงแห่งความตื่นรู้ผ่านพระราชนิพนธ์ที่ ‘ชวนไม่เชื่อ’ ชวนให้เลิกหลงลมงาย เปิดหูเปิดตา และตั้งคำถามกันว่า รักชาติเช่นไรไม่ให้โดนรุนรานจนสิ้นชาติ สิ้นราชวงศ์ ? ความยุติธรรมที่แท้เป็นอย่างไร ? ประชาชนไทยเป็นบัวเหล่าใด ? ผู้นำแบบไหนเหมาะกับเรา ? คนไทยยัง “เถื่อน” หรือ “เชื่องราบ” แล้วกันแน่ ?